Türk Dövlətləri Təşkilatı (TDT) XXI əsrin beynəlxalq münasibətlər sistemində türkdilli dövlətlər arasında əməkdaşlığın və strateji tərəfdaşlığın mühüm platformasına çevrilmişdir . 2009-cu ildə Naxçıvan Sazişi əsasında yaradılan təşkilat bu gün regional sabitliyin, iqtisadi inteqrasiyanın və ortaq mədəni dəyərlərin qorunmasının əsas dayaqlarından biridir.

7 oktyabr 2025-ci il tarixində Qəbələdə keçirilən Türk Dövlətləri Təşkilatının (TDT) Dövlət Başçıları Şurasının 12-ci Zirvə Görüşü türk dünyasının həm siyasi, həm iqtisadi, həm də mənəvi inteqrasiyası baxımından dönüş nöqtəsi kimi tarixə düşdü. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin dərin məzmunlu, strateji baxışları əks etdirən çıxışı bu zirvəni sadəcə diplomatik toplantıdan daha artıq – türk birliyinin gələcək istiqamətlərini müəyyənləşdirən konseptual bir platformaya çevirdi.

Prezident İlham Əliyev çıxışında vurğuladı ki, Türk Dövlətləri Təşkilatı bu gün təkcə əməkdaşlıq platforması deyil, ciddi geosiyasi mərkəzlərdən biri kimi formalaşır. Artıq TDT beynəlxalq səviyyədə nüfuzlu, regional sabitliyin və qlobal əməkdaşlığın yeni dayağına çevrilməkdədir. Dövlət başçısının qeyd etdiyi kimi, təşkilatın beynəlxalq nüfuzunun artması təsadüfi deyil. Bu nüfuz ortaq tarixi köklər, etnik bağlar, müştərək milli-mənəvi dəyərlər və ortaq maraqlara söykənir.

Azərbaycanın TDT Katibliyinə 2 milyon ABŞ dolları məbləğində ianə köçürməsi, bu birliyə verdiyi dəstəyin və inamın bariz göstəricisidir. İlham Əliyevin fikrincə, daxili sabitlik, gənc və dinamik əhali, zəngin təbii resurslar, nəqliyyat-logistika imkanları və hərbi-texniki potensial türk ölkələrini qlobal səviyyədə mühüm aktora çevirir.

Azərbaycan lideri çıxışında xüsusi olaraq vurğuladı ki, sülh və təhlükəsizlik olmadan inkişaf mümkün deyil. Naxçıvan Sazişində bu prinsiplərin TDT-nin əsas vəzifələri kimi təsbit edilməsi, türk dövlətlərinin strateji baxımdan ortaq düşüncəyə malik olduğunu göstərir. Prezident qeyd etdi ki, Şuşada qəbul edilən Qarabağ Bəyannaməsi və bu dəfəki Zirvənin “Regional sülh və təhlükəsizlik” mövzusu təşkilatın gündəliyində təhlükəsizlik məsələlərinin mərkəzi yer tutduğunu nümayiş etdirir.

İlham Əliyev Azərbaycanın Türkiyə ilə hərbi və hərbi-texniki əməkdaşlığını nümunə göstərərək bildirdi ki, son bir ildə iki ölkə arasında 25-dən çox birgə təlim keçirilib. Prezidentin 2026-cı ildə TDT-yə üzv ölkələrin Azərbaycanda birgə hərbi təlimlər keçirməsi təklifi isə türk dövlətlərinin təhlükəsizlik sisteminin gələcəkdə vahid mexanizmə çevrilməsi baxımından mühüm addımdır.

Dövlət başçısı 2020-ci ildəki 44 günlük Vətən müharibəsinin və 2023-cü ildə keçirilən antiterror tədbirlərinin nəticəsində Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bərpasını Türk dünyası üçün örnək hadisə kimi dəyərləndirdi. Bu Qələbə yalnız Azərbaycanın deyil, bütün türk dünyasının qürur mənbəyidir. İlham Əliyev bildirdi ki, Vaşinqtonda imzalanan Azərbaycan-Ermənistan sülh sazişinin paraflanması Cənubi Qafqazı sülh və sabitlik məkanına çevirəcək. ATƏT-in Minsk qrupunun bağlanması ilə isə münaqişənin tarixi səhifəsi tam bağlanıb.

Prezidentin “Biz işğalçını döyüş meydanında məğlub etdik, ədalətli sülhə nail olduq” fikri Azərbaycanın sülh gündəliyinin mahiyyətini açır – sülh yalnız güclü dövlətlərin əldə etdiyi dəyərdir.

İlham Əliyev nəqliyyat və kommunikasiya əlaqələrini Türk Dövlətləri Təşkilatının strateji prioritetlərindən biri kimi qiymətləndirdi. Azərbaycan bu sahədə artıq regional mərkəz rolunu oynayır. Prezidentin sözlərinə görə, 2022-ci ildən bəri Orta Dəhlizlə yükdaşımalar 90 faiz artıb, tranzit müddətləri isə əhəmiyyətli dərəcədə azalıb.

Ələt Beynəlxalq Dəniz Ticarət Limanı, Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu, 9 beynəlxalq hava limanı və regionun ən böyük yükdaşıma şirkəti Azərbaycanın bu sahədə liderliyini təsdiqləyir.

Vaşinqton Zirvəsinin nəticələrindən biri kimi Zəngəzur dəhlizinin açılması xüsusi qeyd edildi. Prezident vurğuladı ki, bu dəhliz həm Orta Dəhliz, həm də Şimal-Cənub xətti çərçivəsində strateji əhəmiyyət daşıyır. Bu, türk dövlətlərini birləşdirən iqtisadi, logistik və siyasi körpüdür.

Azərbaycan bu gün 14 ölkəyə təbii qaz ixrac edir və coğrafi əhatəsinə görə dünyada birinci yerdədir. İlham Əliyev qeyd etdi ki, ölkəmiz yalnız karbohidrogen ixracatçısı kimi deyil, həm də yaşıl enerji sahəsində lider mövqeyini gücləndirir.

2030-cu ilə qədər Azərbaycanın enerji istehsalının 40 faizinin bərpaolunan mənbələrdən təmin ediləcəyi planlaşdırılır. Orta Asiya–Azərbaycan–Türkiyə–Avropa yaşıl enerji dəhlizi layihəsi türk dünyasının ekoloji dayanıqlılıq baxımından strateji əməkdaşlıq modelinə çevrilməkdədir.

Azərbaycanın qardaş ölkələrin iqtisadiyyatına yatırdığı 20 milyard dollardan artıq sərmayə və Qazaxıstan, Qırğızıstan, Özbəkistanla yaradılmış birgə sərmayə fondları türk dünyasının iqtisadi inteqrasiyasına xidmət edən real mexanizmlərdir.

Prezident İlham Əliyev çıxışında türk dünyasının mənəvi birliyini ön plana çəkərək, 1926-cı ildə Bakıda keçirilmiş birinci Türkoloji Qurultayın tarixi əhəmiyyətini xatırlatdı və onun 100 illik yubileyinin gələn il TDT çərçivəsində təntənəli şəkildə qeyd olunmasını təklif etdi. Bu təklif türk kimliyinin elmi və mədəni əsaslarını möhkəmləndirməyə xidmət edir.

Dövlət başçısı çıxışının sonunda Qarabağ və Şərqi Zəngəzurun bərpasına dəstək göstərən qardaş ölkələrə təşəkkürünü bildirdi. Füzulidə, Ağdamda, Cəbrayılda tikilən məktəblər, mədəniyyət ocaqları və məscidlər təkcə infrastruktur layihələri deyil, türk həmrəyliyinin canlı rəmzləridir.

Qəbələ Zirvəsi Türk Dövlətləri Təşkilatının tarixində yeni səhifə açdı. Prezident İlham Əliyevin çıxışı bir daha göstərdi ki, Azərbaycan təkcə təşəbbüskar deyil, həm də Türk dünyasının gələcək strategiyasının formalaşdırıcısıdır.

Bu Zirvə türk dövlətlərini yalnız iqtisadi maraqlar deyil, həm də ortaq dəyərlər, mədəniyyət, dil və tarix ətrafında birləşdirən bir ideoloji təməl yaratdı. İlham Əliyevin səsləndirdiyi ideyalar – sülh, təhlükəsizlik, enerji, nəqliyyat və bərpaolunan inkişaf istiqamətləri Türk Dövlətləri Təşkilatını XXI əsrin ən mühüm regional ittifaqlarından birinə çevirmək gücündədir.

Nəsib Məhəməliyev,

Milli Məclisin deputatı